Gevangenen als wisselgeld

Gedurende de zomer zijn er dagelijks rondleidingen naar het Gravensteen. In deze voormalige gevangenis van Zierikzee hebben in elk geval van 1318 tot 1923 mensen gevangen gezeten. Dat het gebouw als gevangenis dienst gedaan heeft, gelooft u onmiddellijk als u een keer door het gebouw loopt. De dikke muren, de opschriften en tralies spreken voor zich. Maar wat hebben Duinkerker kapers en het Gravensteen met elkaar van doen?

Duinkerker kapers en het Gravensteen

Bij nadere inspectie van de wanden van het Gravensteen komen we daarover veel te weten. Er staan teksten en tekeningen ingekerfd. Daaruit blijkt dat er in de tweede helft van de tachtigjarige oorlog veel Vlamingen waren gehuisvest in het Zierikzeese huis van bewaring. Het ging om Duinkerker kapers. Waarom zaten die daar gevangen? In Zeeland worden de kapers uit Vlissingen geroemd, waarom niet die uit Vlaanderen? Aanvankelijk bestalen de Zeeuwse en de Vlaamse kapers immers op legale wijze dezelfde vijand.

Wanneer de Opstand, zoals de tachtigjarige oorlog onder historici heet, uitbreekt kiest Duinkerken net als Vlissingen, Zierikzee en andere Zeeuwse steden de kant van de opstandelingen tegen de Spaanse heerschappij. Zowel de Zeeuwen als de Vlamingen krijgen kaperbrieven, waarmee aan hen door de staat wordt toegestaan jacht te maken op schepen van de vijand. Er was in die tijd een regeling voor de veroverde schepen waarvan zowel de staat als de kaapvaarder profiteerde.

Zeeroversnest

In 1583 gaat het fout voor Duinkerken. De Spaanse veldheer Alexander Farnese verovert Duinkerken en neemt de Admiraliteit, die daar is gevestigd, over. Nu zijn de kaapvaarders genoodzaakt van koers te veranderen. Voortaan zijn de ‘Staatsen’, de Noord-Nederlanders de vijand. Wellicht dat een enkeling daar even van moest slikken, toch ging de overgang vrij soepel: het overvallen van Hollandse en Zeeuwse vissers en koopvaardijschepen was minstens zo lucratief als het innemen van de Spaanse vloot.

Al snel werden de Duinkerker kapers een echt gevaar voor de Zeeuwse en Hollandse kooplieden die naar de Middellandse zee en de Oost voeren en zag de Staten Generaal zich genoodzaakt om het zeeroversnest in Vlaanderen uit te roeien. Ook via de landzijde werd de kust van Vlaanderen en Noord-Frankrijk aangevallen. Wie kent niet het jaartal 1600 – slag bij Nieuwpoort? Dat ging over dezelfde strijd. Het leger van Maurits bereikte overigens Duinkerken niet.

Gevangenen als wisselgeld

Zeeuwse schippers die Duinkerker kapers wisten op te brengen, waren zeer gelukkig. De zeelieden, eigenlijk gewoon collega’s, werden gevangen gezet en konden worden gebruikt als ruil voor Zeeuwse, in casu Zierikzeese zeelieden, die in het andere kamp gevangen zaten. Afkopen was duur en het uitruilen van mensen bespaarde dus veel geld.

Naast de inkervingen die over de Duinkerker kapers gaan, zijn er nog vele andere. Het is een speurtocht waard.

Afbeelding tekst:

Er staat: De duvel moet se halen die ons op Graveste haelden, Matheus Rombout, Jacoep Laster, Jan Koes, Jan Letemaker, Carel de Later, Matheu Lagulon, Barben Cole, Fransois Nove: Ben in Graveste gebroecht op den 15 van october en bn der uit gekomen op den 6 st. Baa. Yp (?) all van Dunekerke.

Deze tekst gaat over Duinkerkers die gevangen hebben gezeten in het Gravesteen. Er is ook nog een tekst met soldaten uit Gravelinghe, het tegenwoordige Gravelines.

afbeelding Rombout

Een belangrijke Duinkerker kaper is Mathieu Rombout (1585-1641) Hij staat afgebeeld met een verrekijker en een houten been. Waarschijnlijk heeft hij de tekening zelf in de houten wand gekerfd. Rombouts was een beruchte Duinkerker kaper en en was vice-admiraal van Vlaanderen voor de Spaanse koning. Hij vocht tegen Piet Hein en tegen Maarten Tromp. 

Dit fregat voert een vlag met een kruis erin. Daaraan kunnen we zien dat het een Bourgondische vlag is. Het Bourgondische huis regeerde ook in Spanje. Omdat de Duinkerkers tijdens de Opstand onder heerschappij van de Spanjaarden stonden, voeren de Duinkerker kapers de Bourgondische vlag, een vlag met een rood kruis in een wit veld.

Verder lezen:

Boxer, C.R., The Journal of Maarten Harpertszoon Tromp, Cambridge University Press, 1930.

Gijsbers, P.C., Schepen van het Gravensteen, Zierikzee in de zeiltijd, Zierikzee, 1981.

Uil, Huib, Het Gravensteen, Zierikzee, 1980.

Villiers, Patrick, Les corsaires du Littoral, Dunkerque, Calais, Boulogne, de Philippe II à Louis XIV (1568-1713), Presses Universitaires Septentrion, 2000.